شهرستان فسا در جنوب ایران و از شهرستانهای شرقی فارس می باشد. در سنگ نوشته های کشف شده در تخت جمشید نام فسا همراه با چند نام از مناطق دیگر فارس در دوران هخامنشیان آمده است. در این کتیبه ها از فسا به پشی یاد شده و در عهد ساسانیان به پرشیا و بعد به پسا تبدیل شده که در دوره اسلامی همانطوری که پارس به فارس تبدیل شده پسا هم به فسا تبدیل گردید.
فرصت الدوله در آثار عجم چنین می نویسد:
فسا شهریست آباد که سابقاً آنرا پاساگرد ( بر وزن داربگرد) می خوانده اند که به تدریج تخفیف یافته به پسا تبدیل شده ... و این شهر را پسا پسر پارس پسر تهمورس بنا نهاده و ....
زرتشت خورگان که استاد مزدک بوده است از اهالی این شهر است که سالها در بیزانس (روم شرقی) بسر می‌‌برد و در آنجا با کتب فلسفی یونانی از جمله جمهوریت افلاطون آشنایی پیدا کرد و تحت تأثیر اندیشه مدینه فاضله افلاطون قرار گرفت. افکار زرتشت خورگان که بیشتر جنبه اقتصادی و اجتماعی داشت، توسط شاگردانش مزدک به جامعة ایرانی معرفی شد. میگویند بانی اصلی آیین مزدکی مردی زردشت نام از اهل فسا بود و به نوعی مانویت دعوت میکرد مخالف کیش رسمی مانوی. این مرد دعوت خود را در روم ظاهر کرد و سپس به ایران سفر کرد و به دعوت پرداخت. در روم این شخص به نام«بوندس»معروف بوده است. پس نتیجه این میشود که فرقه مورد بحث ما یکی از شعب مانویه بوده که قرب دو قرن قبل از مزدک در کشور روم تأسیس یافته و مؤسس آن یکنفر ایرانی زردشت نام پسر " خورگان " از مردم " پسا " بوده است. .. از اشارات مندرجه در کتب عربی چنین مستفاد میشود که زردشت (فسائی) پیشوایی بوده که دعوت او فقط جنبه نظری داشته است، اما مزدک که مرد عمل بوده و به قول طبری در نزد طبقه عامه خلیفه زردشت به شمار میآمده است، رفته رفته نام مؤسس اصلی را تحت الشعاع قرار داد و در همان عهد خود، فرقه را به اسم مزدکیه مشهور نمود .
زبان: زبان مردم شهرستان فارسی می باشد که به تدریج لهجه محلی آن صاف شده و به صورت فارسی سلیس صحبت می کنند البته در روستاها برخی از کلمات و اصطلاحات به صورت پارسی یا پهلوی قدیم تلفظ می شود و تعدادی از اهالی که در دهستان قره باغ از بخش ششده و قره باغ ساکنند علاوه بر فارسی به ترکی نیز تلفظ می کنند.
تعدادی از عشایر عرب نیز در جنوب شهر فسا در دهستان جنگل از بخش مرکزی چند روستا در بخش های نوبندگان و شیبکوه سکونت دارند که علاوه بر فارسی به عربی محلی صحبت می کنند.
فرهنگ مردم شهرستان متأثر از فرهنگی اسلامی و ملی می باشد و به آداب و رسوم و سنن مذهبی پایبند می باشد و به لحاظ بینش فرهنگی از شهرستانهای همجوار بر جسته تر هستند چنانچه درصد تحصیل کرده ها در مقاطع عالی و حضور آنان در مجامع علمی و فرهنگی محلی، استانی و کشور موید این نظر می باشد.
2- وضعیت جمعیتی جغرافیایی و سیاسی فرهنگی شهرستان:
جمعیت شهرستان فسا به لحاظ تراکم جمعیتی با داشتن 220.000 نفر جمعیت که در 4 شهر و 4 بخش استقرار یافته اند جزء پرجمعیت ترین شهرستانهای استان فارس می باشد که بافت و ترکیب جمعیتی تشکیل دهنده آن نیز در بسیاری از فاکتورهای اقتصادی، فرهنگی، امنیتی و ... تأثیرگذار بوده است زیرا به طور عمده 5 نوع بافت جمعیتی در شهرستان وجود دارد که عبارت است از:
1- بومی شهری 2- روستایی 3- عشایر ترک 4- عشایر عرب 5- مهاجران که اینها خود بر دو قسمتند.
الف: مهاجران درون شهرستان: شامل عشایر ترک و عرب و روستاییان
ب- مهاجرانی که خارج از شهرستان وارد شده اند: شامل (دانشجویان، کارکنان ادارات، مشاغل آزاد، اتباع بیگانه)
جغرافیایی: شهرستان فسا به لحاظ موقعیت جغرافیایی و استراتژیکی اهمیتی ویژه و حساس دارد چون علاوه بر اینکه شهرستان فسا مرکزیت استان فارس را داراست و در مسیر جاده های ترانزیتی استان‌های شرقی ( کرمان و سیستان و بلوچستان و جنوب و جنوب شرقی هرمزگان) قرار دارد که همین موضوع پدیده های مثبت و منفی را برای شهرستان به بار آورده که از جمله نقاط منفی وفور مواد مخدر و کالای قاچاق و تردد قاچاقچیان و مجرمین به این شهرستان است.
به لحاظ درونی این شهرستان با توجه به کوهستانی بودن منطقه و تعداد کوهها و راههای فرعی و همجواری آنها به روستاها و شهرستانهای همجوار موجب پدید آمدن محلی مناسب برای اختفاء مجرمین تحت تعقیب از جمله سارقان مسلح و قاتلان بومی و غیر بومی شده است.
الف: ویژگیها:
قابل ذکر است ویژگیهای اخلاقی و روحی مردم هر منطقه و قومی ذاتی نبوده بلکه عارضی و دارای علل و اسباب پیچیده ای است که در طی قرون با عملکرد وابستگی به هر قومی ایجاد می گردد و چنانچه ملتی از هوش و استعداد خود به نحو مطلوب بهره برداری نموده و این فطرت خدادادی را به نحو شایان پرورش دهد مردمی دانا و هوشیار و خداجو و سرزمینی سرسبز و پربار را شاهدند و اگر محیط نا مناسب گردد مضراب آن و اثرات نا مطلوب آن سالها دامن گیر اجتماع خواهد بود.
اهالی شهرستان فسا مردمی با استعداد و باهوش بوده که در تمام ادوار با داشتن افرادی دانشمند در دستگاههای اداری و فرهنگی و اقتصادی و نظامی از فسا نقشی مهم در زمانه خود ایفاء می نموده اند و وجود همین فطرت خدادادیست که گفته اند فسایی هر راهی انتخاب نموده خواه مثبت، خواه منفی و هر موقعیتی پیدا نمود در ان موفق و سرآمد زمانه می گردد.
