الف ) آثار تاریخی داخل شهر چالوس :
کاخ چایخوران شماره ثبت تاریخی 1045
این کاخ که از بناهای دوره پهلوی اول است در جنوب میدان معلم چالوس و در منطقه ای موسوم به محوطه کاخ واقع شده و اکنون به عنوان مکان اداره میراث فرهنگی چالوس مورد استفاده قرار دارد .
این بنا در محوطه ای به مساحت تقریبی 4000 متر مربع در یک طبقه و زیر زمین احداث شده است دو ورودی اصلی بنا در ضلع غربی و شرقی است و فضاهای داخلی ساختمان مشتمل بر دو بخش اصلی و خدماتی بوده که با راهروی میانی به هم مرتبط است .
بخش اصلی شامل بالکن ستوندار شمالی و دو تالار مربع شکل در جنوب آن و یک تالار مستطیل شکل در جهت شمالی و جنوبی است که با تزئینات زیبای گچ بری آراسته شده است . بخش خدماتی دارای دو اتاق و آبدار خانه و دو ایوان در دو سوی شرقی و غربی است .
هتل بنیاد پهلوی چالوس :
هتل بنیاد پهلوی در ضلع شرقی میدان معلم شهر چالوس واقع شده است . این بنا در دوره پهلوی اول بعنوان هتل در دو طبقه و زیرزمین ، در امتداد شمالی و جنوبی احداث گردیده و بعد از انقلاب به سپاه پاسداران واگذار شد و هم اکنون بعنوان درمانگاه تخصصی امام رضا مورد بهره برداری می باشد .
ویلاهای جنگلبانی :
مجموعه ای شامل پنج ویلا در ضلع شمالی میدان معلم شهر چالوس درمحوطه سازمان جنگل ها و در فاصله اندکی از جانب شرقی رودخانه چالوس واقع شده است .
این ویلاها تماماٌ دو طبقه و تنها قسمت کرسی آنها از سنگ های تراشیده ساخته شده است . علاوه بر سنگ مصالح متداول روز از جمله آجر و چوب و … در ساخت آنها بکار رفته است .
پل فلزی چالوس :
این پل که در مرکز شهر و بر فراز رود چالوس قراردارد بنای آن در سال 1311 هـ . ش شروع و در سال 1312 به بهره برداری رسید . طول پل 200 متر و عرض گذرگاه باجان پناه 6.5 متر می باشد . قسمت فلزی آن دارای یک چشمه به طول 68.5 متر است و در سو به دو دهانه طاق منتهی میشود اتصالات فلزی تماما پرچ کاری و به گونه تزئینی است. دو طرف پل به صورت پایه چراغها و مجسمه شیرهای سیمانی آراسته شده است .
دبستان پروین اعتصامی :
این بنا که در ضلع شمالی خیابان امام واقع شده است . در سال 1312 خورشیدی همزمان با احداث کارخانه حریربافی به عنوان رستوران کارخانه بنا گردید و در سال های 1320 تا 1324 هـ . ش مرکز فرماندهی نیروهای ارتش شوروی سابق بود .
پس از خروج متفقین از سال 1325 تاکنون این بنا با نام دبیرستان شاپور و پس از مدتی تحت نام دبستان پروین اعتصامی مورد بهره برداری آموزشی است . ساختمان مدرسه از یک طبقه و زیرزمین تشکیل شده است و ورودی آن در جهت جنوبی و دارای سردر تزئینی است .
کارخانه حریربافی چالوس :
عملیات ساختمانی کارخانه از سال 1312 ش آغاز و در سال 1315 به پایان رسید . حریربافی چالوس که در زمان خود در خاورمیانه بی نظیر بوده از سال 1315 تا سال 1337 بکار تولید محصولات ابریشمی طبیعی انواع پارچه ، جوراب ، پرده و کراوات و غیره به منظور صدور به کشورهای دیگر اختصاص داشت . در این سال کارخانه تعطیل و دستگاه های آن به رشت انتقال یافت .
این کارخانه که تقریباً در مرکز بافت شهری چالوس قراردارد دارای محوطه بسیار وسیعی شامل قسمتهای مختلف از جمله دیگ بخار و منبع تولید انرژی ، انبار پیله ، نخ ریسی ، پارچه بافی ، جوراب بافی ، رنگرزی ، کارخانه نخ سازی ، منبع آب و ساختمان ادارات مرکزی بود .
کارگران این کارخانه اکثر غیربومی و عموما از شهرهای گیلان و بعضاً آمل و بابل ، اصفهان ، مشهد و تبریز بودند و جمعیتی در حدود 1500 نفر را تشکیل می دادند .
پس از تعطیلی کارخانه ساختمان آن به وزارت کشاورزی و منابع طبیعی سپرده شده بود و بعد از انقلاب اسلامی نیز به سپاه پاسداران واگذار شد .
ب) آثار خارج از شهر چالوس :
بقعه متبرکه سید محمد :
این بنا در روستای زوات واقع در جانب جنوبی کمربندی چالوس به تنکابن قرار دارد . ساختمان اصلی مقبره به صورت 8 ضلعی می باشد که گنبدی 8 وجهی بر فراز آن استوار است . گنبد بقعه از نوع دوپوش است .
راه سنگ فرش :
این راه که از آن به عنوان راه ناصرالدین شاهی یاد می کنند . 3 متر عرض دارد و از سنگ های چیده شده در کنار هم شکل گرفته است و اکنون در برخی از نقاط جنوب شهر چالوس نظیر سینوا و مازی پشته می توان این راه را مشاهده نمود . گویا این راه چالوس را به منظریه شمیران متصل می نموده است .
عمارت شاه چشمه :
این عمارت که در حاشیه غربی جاده چالوس به کرج و در فاصله 4 کیلومتری کمربندی چالوس به نوشهر قرارگرفته از بناهای دوره پهلوی اول است و به دلیل وجود چشمه ای به نام شاه چشمه در نزدیک آن به این نام معروف گشته است .
پل زغال :
این پل در 18 کیلومتری جاده کندوان و بین راه چالوس به مرزن آباد و بر روی رود چالوس احداث شده است . تاریخ ساخت آن به استناد کتیبه موجود در بدنه پل به سال 1317 هـ . ش است . این پل 6.2 متر عرض و 38.5 متر طول دارد و طول دهانه آن نیز 20 متر می باشد .
امامزاده زکریا :
این برج آرامگاهی که در آبادی شکرکوه واقع در 7 کیلومتری شمال شهر کلاردشت قرار دارد متعلق به دوره صفویه و مدفن امامزاده زکریا از نوادگان حضرت امیرالمومنین (ع) است . ساختمان اصلی مقبره دارای پلانی هشت ضلعی و دارای گنبد رک از نوع دوپوش می باشد .
امامزاده حقانی شماره ثبت 476 :
بنای امامزاده منسوب به هادی ابن امام زین العابدین (ع) مشهور به حقانی در شهر کلاردشت واقع است . ساختمان بقعه چهارضلعی و در نمای بیرونی در هر ضلع دارای ایوان با 10 ستون چوبی است .
ورودی بنا در ضلع شرقی و در داخل نیز دارای دو ستون قطور چوبی کنده کاری شده است . به استناد مدارک موجود کتیبه چهارچوب درب و ورودی بنا به تاریخ 771 هـ .ق و کتیبه صندوق معرف بانی آن حیدر کیا و سازنده آن استاد فرهاد ابن استادالمرحوم رستم الخلیل المعلی در سال 782 هـ .ق و در زمان جلال الدوله اسکندری بوده است .
هتل نیمه تمام :
این بنا در مرکز شهر می باشد و مربوط به دوره پهلوی اول می باشد و عملیات احداث آن در سه طبقه توسط شرکت آلمانی در دست انجام بود .
اما گویا از آنجا که سازندگان آن نتوانستند رضاخان را در مورد استحکام آن متقاعد سازند ، ادامه ساخت آن متوقف و تا به امروز به صورت نیمه تمام باقی مانده است . امروزه بخش هایی از آن توسط برخی نهادها مورد استفاده می باشد .
مجموعه بناهای دیوانی کلاردشت :
پهلوی اول به موجب سفرهای متعددی که به کلاردشت نمود بنای یک کاخ و 15 ساختمان بزرگ دولتی را در دستور کار خود قرارداد . برخی از این بناها که هم اکنون در جانب شمالی خیابان پاسداران قراردارند ، شامل اداره های دخانیات ، منابع طبیعی ، کانون فرهنگی ، شهرداری ، نیروی انتظامی و سرم سازی است .
کاخ اجابیت :
این قصر که بر روی تپه ای مشرف به دشت کلار و در محله اجابیت واقع در دو کیلومتری شهر کلاردشت قرار دارد از بناهای دوره پهلوی است که در سال 1318 ش احداث گردید . بنایی است دو طبقه در محوطه ای بزرگ و محصور و بام آن بصورت شیروانی است . این بنا زمانی به عنوان موزه مورد بهره برداری قرار می گرفته است و هم اکنون در اختیار نهاد ریاست جمهوری است .
نهر ملک جوب :
از گذشته های دور تا به امروز چند نهر قدیمی از رودخانه پر آب سرآبرود جهت آبیاری زمینهای کشاورزی منشعب می شده است که یکی از آنها نهر ملک جوب می باشد . حفر این نهر را به سلسله پادشاهی پادوسبانان نسبت می دهند . ملک جوب خود شامل ملک جوب شرقی و ملک جوب غربی است که ملک جوب شرقی دارای 4 کیلومتر طول است و محل آبگیری آن از بالای رودبارک بوده و 290 هکتار زمین را آبیاری می کند و ملک جوب غربی که آبگیری آن از داخل محله و لوال کلاردشت است و 8.5 متر طول دارد و حدود 13 هکتار زمین را آبیاری می کند . در گذشته در مسیر این نهر آسیاب های آبی زیادی مشغول به کار بوده اند که امروزه اثری از آنها بر جای نمانده است .
بقعه امامزاده فضل و فاضل :
این بقعه در نزدیکی روستای فشکور از توابع بخش کلاردشت است و بر بالای کوهی منفرد واقع است پلان آن 8 ضلعی است و گنبدی دوپوش با نمای داخلی نیم دایره و نمای بیرونی هرمی شکل 8 وجهی بر فراز آن استوار است .
استراحتگاه رضاخانی :
این عمارت که در آبادی ولی آباد محور کندوان و در کنار جاده به عنوان اقامتگاه موقت رضاخان ساخته شده بود ، بنایی است کوچک از یک طبقه با زیرزمین ، ایوان آن دارای ستونهای مدور با پایه ستون و سرستونهای بسیار ظریف و پرکار است و بام بنا به صورت شیروانی است .
بنای نهارخوران کندوان :
این اثر که در فاصله چهل کیلومتری محور چالوس ـ کرج و در محلی به نام دزبن و در کنار رودخانه چالوس واقع شده ، متعلق به دوره پهلوی اول است که همزمان با احداث محور کندوان جهت استراحت موقت بنا شده است و در حال حاضر به عنوان رستوران کاربری دارد .
تونل سنگی :
این دروازه یا به عبارتی تونل سنگی در مسیر راه ناصرالدین شاهی کندوان و در صخره های بالادست هفت برادران روستای ولی آباد از توابع دهستان کوهستان کلاردشت واقع شده است . مسیر دروازه شرقی ـ غربی و به عرض متوسط 3.8 و ارتفاع 4.7 و طول 8 متر است .
کتیبه ای در ورودی غربی آن بدین شرح موجود است « در زمانی این راه اختتام یافت که جناب جلالتماب عزیزخان سردار کل قشون محروسه ایران بود و جناب انوشیروان خان اعتضادالدوله حاکم مازندران » سازندگان راه ناصری مهندسان اتریشی و در راس آنها موسیو کاستکر بود . این راه که در سال 1285 هـ . ق توسط ناصرالدین شاه افتتاح شد تهران را به چالوس مرتبط می نمود و شاخه فرعی آن نیز به کلاردشت منتهی می شد .
کاروانسرای سنگی پای قله کندوان :
این بنا که در فاصله 200 متری شمال تونل کندوان واقع شده است . از نوع کاروانسراهای کوهستانی می باشد . شکل کلی بنا به صورت چهارضلعی در ابعاد 9*22 متر در امتداد شمالی ـ جنوبی است و از دو ردیف طولی حجرات گنبددار تشکیل شده است .
امروزه 5 گنبد بخش شرقی کاروانسرا باقی مانده است که همگی در قسمت فوقانی دارای نورگیر هستند . هر گنبد بر روی 4 طاق استوار است گنبدهای این بنا از نوع کلنبه ای می باشد .
تونل کندوان :
در ارتفاعات 2700 متری کندوان و در فاصله 90 کیلومتری جنوب چالوس تونلی به طول1883.8 متر در مسیر جاده چالوس ـ کرج حفر شده است . ساخت تونل در سال 1314 هـ . ش شروع و در سال 1318 به اتمام رسید ، عرض تونل 5 متر بود و به علت عرض کم سالها به صورت یک طرفه مورد استفاده قرار می گرفت تا اینکه در چند سال گذشته اقدام به تعریض آن نمودند و سرانجام در سال 1380 این کار به اتمام رسید و تونل جهت تردد دو طرفه مورد بهره برداری قرار گرفت .
کاروانسرای سر قله کندوان :
بقایای این کاروانسرای سنگی در منتهی الیه جنوبی مازندران و در سر قله کندوان قرار دارد این بنا به شیوه 4 ضلعی و با ابعاد 14*16 متر ساخته شده است .
براساس شواهد موجود سقف کاروانسرا به شکل گنبدی بوده است .
گنجینه کلاردشت :
در سال 1318 هـ . ش به هنگام پی کنی به منظور احداث قصر اجابیت در گنج تپه روستای اجابیت کلاردشت تعدادی ظروف زرین و مفرغین و سفالین کشف و به گنجینه کلاردشت معروف گردید .
اشیاء مکشوفه سفالی شامل قمقمه ، کوزه ، بشقاب و ظروف لوله دار و ریتون بود و ظروف زرین مجموعه فوق شامل جام و خنجر و ... و در مجموعه به وزن 574.79 گرم در ابتدا به عنوان پشتوانه اسکناس با خزانه بانک ملی تسلیم و در سال 1322 به موزه ایران باستان ( موزه ملی ) تحویل گردید . در بین اشیاء مکشوفه جام زرین استوانه ای شکل با نقش سه شیر با سر برجسته از لحاظ تکنیک ساخت قابل مقایسه با جام مارلیک است . روی هم رفته گنجینه کلاردشت بیانگر فرهنگ و هنر پیشرفته منطقه در هزاره های دوم و اول ق .م و ارتباط گسترده آن با مناطق گیلان و حسنلو آذربایجان و سیلک کاشان ونیز لرستان است .
مجموعه سیمین کلاردشت :
علاوه بر مجموعه فوق در طی کاوشهای باستان شناسی و با عملیات ساختمانی مجموعه ظروف سیمین بعضاٌ با نقوش طلاکوب متعلق به دوره ساسانی کشف گردیده است ازجمله این ظروف جامهای متعدد با نقوش انسانی و حیوانی است بعنوان نمونه روی دو جام سیمین قباد اول اولین پادشاه ساسانی سوار بر اسب در صحنه شکار گورخر به تصویر کشیده شده است نیز تنگی نقره ای با پس زمینه طلایی ، نقوش و تصاویر رامشگران را به صورت برجسته در صحنه نوازندگان و در میان انواع حیوانات مانند روباه ، کبک ، بلدرچین و ببر نشان می دهد .
هنرهای سنتی شهرستان چالوس :
عمده ترین هنر سنتی شهرستان چالوس ، فرش کلاردشت است که علاوه بر فروش داخلی به کشورهای اتریش ـ فرانسه ـ ایتالیا ـ کانادا ـ آلمان و کشورهای حوزه خلیج فارس نیز صادر می شود .
شباهت طرح های فرش کلاردشت با طرح های فرش کردستان و فارس و کرمانشاه بیانگر مهاجرت اقوام لر و کرد کوههای زاگرس در گذشته های دور به این منطقه است . از انواع جنگلی و شکارگاه ـ شکری ـ مزرقان ـ‌شاه عباسی ـ‌گل سینی ـ قابل ذکر است و مهمترین دلایل شهرت آن کیفیت بسیار بالای رنگ قالی بدلیل استفاده از مواد گیاهی علاوه بر رنگ های شیمیایی در رنگرزی است . علاوه بر قالی هنرهای سنتی چون نمدمالی ـ‌حصیربافی ـ‌جاجیم بافی ـ بافت جوراب و دستکش و کوزه گری نیز در منطقه کلاردشت رواج دارد .
جاذبه های طبیعی و گردشگری :
آبگرم معدنی روستای واحد واقع در جاده عباس آباد به کلاردشت ـ آبگرم معدنی « پیش ترک » واقع در بین روستای رودبارک و مجل کلاردشت ـ آبگرم معدنی « تلو » در جنوب روستای رودبارک ـ آبگرم « داریو » در نزدیکی روستای برار در دهستان بیرون بشم کلاردشت ـ آبگرم « کندوا » در روستای آنگوران کلاردشت ـ‌آبگرم « لله جار » در حاشیه روستای لله جار در شمال شهر مرزن آباد ـ آبگرم روستای دلیر در کلاردشت .
پارک های جنگلی :
پارک جنگلی فین در کیلومتر 7 جاده چالوس به تهران ، منطقه جنگلی و مجموعه تفریحی نمک آبرود و تله کابین آن در کیلومتر12 جاده چالوس به تنکابن ، پارک جنگلی شهدای غرب مازندران در جنوب شهر چالوس .
رودخانه ها :
رود چالوس و سردآبرود و کرانه های زیبای این دو رود که محلی مناسب برای تفریح می باشد .
دریا :
بلوار دریا و مجموعه تفریحی ساحل آن در شهر چالوس .
قله ها :
علم کوه و تخت سلیمان که برای کوهنوردان بسیار جالب است و در این قله ها کمپ کوهنوردی نیز مستقر می باشد و از لحاظ فنی در شمار هفتمین قله فنی جهان محسوب می گردد .
دریاچه ها :
دریاچه «ولشت » واقع در روستای سما کلاردشت با وسعتی در حدود بیست هکتار مهمترین و زیباترین دریاچه شهرستان و یکی از ده دریاچه آب شیرین ایران است . طول این دریاچه 650 متر و عرض آن 300 متر و عمق آن نیز در گودترین نقطه در حدود 30 متر است . آب دریاچه بسیار زلال بوده و برای ماهیگیری ـ شنا و قایقرانی مناسب می باشد .
فاصله دریاچه با جاده چالوس به مرزن آباد 14 کیلومتر است دریاچه دریوک کوهستان در مقابل آبادی ولی آباد و در مسیر جاده کندوان واقع است و وسعت آن در حدود یک هکتار و حداکثر عمق آن 5 متر است و دریاچه دریوک کلاردشت در مدخل جنگل های شمالی کلاردشت در محلی به نام « پلت چشمه » قرار دارد .
برفچال :
در کوه های کلاردشت برفچالهایی وجود دارد که از مهمترین آنها برفچال تنگ لو و گردونکوه است .
شکارگاه ها :
شکارگاههای مهم شهرستان چالوس که عمدتاٌ در مناطق کوهستانی واقع می باشند عبارتند از :
نفت چاک ـ‌کل جاران ـ بربر ـ پیت سرا ـ آویدر ـ خشکدر ـ بالاخرم دشت ـ پایین خرم دشت ـ اشکسه ـ حصار چال ـ پسنده ـ پاتخت و دیوچال
یخچال ها :
در محدوده علم کوه و تخت سلیمان یخچال های بزرگ طبیعی و دائمی وجود دارد که بزرگترین مجموعه یخچالی خاورمیانه است .
یخچال های علم کوه از نوع یخچال های کوهستانی و دره ای هستند که روزانه با سرعتی به طور متوسط بین 30 سانتی متر تا یک متر در حرکتند این یخچالها متعلق به دوران سوم زمین شناسی بوده و 60 میلیون سال قدمت دارند ، اسامی آنها به ترتیب وسعت عبارتند از :
یخچالهای هفت خوان ـ علم چال ـ یخچال شمال غربی علم کوه ـ تخت سلیمان ـ خرسان ـ چالون ـ مرجیکش .
آبشارها :
« آبشار هریجان » در روستای هریجان نزدیک گردنه هزارچم « آبشار آکاپل » در جنگل های سردیچال کلاردشت .
غارها :
غار « یخ مراد » در هریجان بخش کلاردشت و غار « دیوکولی » در انگوران بخش کلاردشت و « دیوغار » در روستای برار بخش کلاردشت .
جاده ها :
جاده جنگلی عباس آباد به کلاردشت ، جاده معروف کندوان و نقاط متعدد دیدنی مسیر آن نظیر روستای سیاه بیشه ، گردنه هزارچم و غیره ... .
